കശ്മീരില്‍ 26 സാധാരണക്കാരെ തീവ്രവാദികള്‍ തോക്കിന്‍ മുനയ്ക്ക് ഇരയാക്കിയ സംഭവം ഇന്ത്യയെയും പാകിസ്താനെയും മുഖാമുഖം നിര്‍ത്തുന്ന അവസ്ഥയി ലാക്കി യിട്ടുണ്ട്. 2019 ന് ശേഷമുള്ള ഏറ്റവും മാരകമായ ഈ ആക്രമണം രാജ്യത്തുടനീളമുള്ള കുടുംബങ്ങളെ അഗാധമായ ദുഃഖത്തിലേക്ക് തള്ളിവിട്ടിരിക്കുന്നു. എന്നാല്‍ ഈ ഭീകരമായ ആക്രമണം 60 വര്‍ഷം മുമ്പ് ഇന്ത്യ ചെയ്ത ഒരു ചരിത്രപരമായ തെറ്റിന്റെ ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തലായി ഇന്ത്യയിലെ ചരിത്രകാരന്മാര്‍ ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു.
സമുദ്രനിരപ്പില്‍ നിന്ന് 2,637 മീറ്റര്‍ (8,652 അടി) ഉയരത്തില്‍ പിര്‍ പഞ്ചല്‍ ശ്രേണിയില്‍ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഹാജി പിര്‍ പാസ് ജമ്മു കശ്മീരിലെ പൂഞ്ചിനെയും പാക് അധീന കശ്മീ രിലെ റാവലാകോട്ടിനെയും ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് കശ്മീര്‍ താഴ്വരയെ ഒന്നാകെ നിരീ ക്ഷിക്കാന്‍ പ്രാപ്തമാക്കുന്ന ഇടമാണെങ്കിലും പാക് ഭീകരര്‍ക്കുള്ള ഒരു പ്രധാന നുഴഞ്ഞു കയറ്റ പാതയായി ഇത് പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു.
ഹാജി പിര്‍ പാസ് ഇന്ത്യ നിലനിര്‍ത്തി യിരു ന്നെങ്കില്‍ കശ്മീരില്‍ പാക്കിസ്ഥാന്റെ വിനാശകരമായ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ ഗണ്യമായി കുറയ്ക്കാനാകുമെന്ന് പല വിദഗ്ധരും വിശ്വസിക്കുന്നു. പൂഞ്ചിനും ഉറിക്കുമിടയി ലുള്ള റോഡ് ദൂരം 282 കിലോമീറ്ററില്‍ നിന്ന് 56 കിലോമീ റ്ററായി ചുരുക്കുകയും അതു വഴി സൈനിക ലോജിസ്റ്റിക്‌സും പ്രാദേശിക കണക്റ്റി വിറ്റിയും വര്‍ദ്ധിപ്പി ക്കുകയും ചെയ്യാമായിരുന്നെന്നും അവര്‍ വാദിക്കുന്നു.
1947-ന് മുമ്പ്, ജമ്മു-കാശ്മീര്‍ താഴ്വരയ്ക്കിടയിലുള്ള ഈ സുപ്രധാന പാത ഇതിലേ പോയിരുന്നു. 1948-ല്‍ കശ്മീരിന്റെ വലിയൊരു ഭാഗം പാകിസ്ഥാന് കൈവശപ്പെടു ത്തിയപ്പോള്‍ ഹാജി പിര്‍ ഉള്‍പ്പെടെ, ഇപ്പോള്‍ പിഒകെ എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഇവിടം കൂടി നഷ്ടപ്പെട്ടു. 1965ലെ ഇന്ത്യ-പാക് യുദ്ധത്തില്‍ മേജര്‍ ജനറല്‍ എസ്.എസ്.കലന്റെയും ബ്രിഗേഡിയര്‍ ഇസഡ്.സി.ബക്ഷിയുടെയും നേതൃത്വത്തില്‍ ഓപ്പറേഷന്‍ ബക്ഷിയി ലൂടെ ഇന്ത്യ പാസ് തിരിച്ചുപിടിച്ചതായി റിപ്പോര്‍ട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.
1965 ഓഗസ്റ്റ് 28-ന് ഇന്ത്യന്‍ സൈന്യം പാസ് ഉറപ്പിക്കുകയും അടുത്ത ദിവസം പാക്കിസ്ഥാന്റെ പ്രത്യാക്രമണങ്ങളെ ചെറുക്കുകയും ചെയ്തു. എന്നിരുന്നാലും, 1966 ജനുവരി 10-ന് ഒപ്പുവച്ച താഷ്‌കന്റ് ഉടമ്പടി പ്രകാരം, ഹാജി പിര്‍ പാസ് 1,920 ചതുരശ്ര കിലോമീറ്റര്‍ സഹിതം തിരിച്ചുനല്‍കാന്‍ പ്രധാനമന്ത്രി ലാല്‍ ബഹദൂര്‍ ശാസ്ത്രി സമ്മതിച്ചതായി റിപ്പോര്‍ട്ടുണ്ട്.
ഓപ്പറേഷനിലെ തന്റെ പങ്കിന് മഹാവീര്‍ ചക്ര സമ്മാനിച്ച ലെഫ്റ്റനന്റ് ജനറല്‍ രഞ്ജിത് സിംഗ് ദയാല്‍, പിന്നീട് ഖേദം പ്രകടിപ്പിച്ചു, പാസ് കൈവശം വച്ചാല്‍ ഇന്ത്യയെ പാകിസ്ഥാനെതിരെ കൂടുതല്‍ ശക്തമായ നിലയില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കാമായിരുന്നുവെന്ന് പറഞ്ഞു. നിലവില്‍, ഹാജി പിര്‍ പാസ് ഒരു പ്രധാന നുഴഞ്ഞുകയറ്റ പാതയായി തുടരുന്നത് ആ തീരുമാനത്തിന്റെ വിലയേറിയ പര്യവസാനമാണ്.
