യുനെസ്‌കോയുടെ ലോക പൈതൃക സൈറ്റുകളില്‍ പെടുന്ന ഒഡീഷയിലെ കൊണാര്‍ക്ക് സൂര്യക്ഷേത്രം ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും ആകര്‍ഷകമായ വാസ്തുവിദ്യാ വിസ്മയങ്ങളില്‍ ഒന്നാണ്. പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ പണികഴിപ്പിച്ചതും 19-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തില്‍ കുഴിച്ചെടുത്തതുമായ ഇതിന്റെ കഥകളും അതിന്റെ ഡിസൈന്‍ പോലെ തന്നെ ആകര്‍ഷകമാണ്.
ക്രിസ്തുവര്‍ഷം 1244-1255 നും ഇടയില്‍ കിഴക്കന്‍ ഗംഗാ രാജവംശത്തിലെ നരസിംഹദേവ ഒന്നാമന്‍ രാജാവ് പണികഴിപ്പിച്ച, കൊണാര്‍ക്കിലെ ക്ഷേത്രം, സൂര്യദേവന് സമര്‍പ്പിക്ക പ്പെട്ടതാണ്. അതിലെ കൊത്തുപണികള്‍ പ്രതീകാത്മകതയാല്‍ സമ്പന്നവും കലയും ശാസ്ത്രവും ഉള്‍പ്പെട്ടതുമാണ്. 24 കൊത്തുപണികളുള്ള ചക്രങ്ങളും ഏഴ് കല്‍ക്കുതിരകളും വലിക്കാന്‍ നില്‍ക്കുന്ന ഒരു ഭീമാകാരമായ രഥമായാണ് ക്ഷേത്രം രൂപകല്‍പ്പന.
ഓരോ ചക്രത്തിനും ഏകദേശം 12 അടി വ്യാസമുണ്ട്, കൂടാതെ എട്ട് സ്പോക്കുകള്‍ ഉണ്ട്, ഇത് ദിവസത്തിന്റെ എട്ട് ഇടവേളകളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. പന്ത്രണ്ട് ജോഡി ചക്രങ്ങള്‍ ഹിന്ദു കലണ്ടറിലെ പന്ത്രണ്ട് മാസങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെടുന്നു, ഇത് സമയത്തിന്റെ ചാക്രിക സ്വഭാവത്തെ കാണിക്കുന്നു.
പ്രവേശന കവാടത്തില്‍, രണ്ട് സിംഹങ്ങള്‍ ക്ഷേത്രത്തെ കാക്കുന്നു, ഓരോന്നിനു കീഴിലും ആനയും മനുഷ്യനുമുണ്. ഇത് ഭൗമികവും മൃഗീയവുമായ ശക്തികളുടെ മേലുള്ള ദൈവിക ശക്തിയുടെ വിജയത്തെ പ്രതീകപ്പെടുത്തുന്നു. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ചുവരുകളിലുടനീളമുള്ള കൊത്തുപണികള്‍, മൃഗങ്ങള്‍, സസ്യങ്ങള്‍, സംഗീതജ്ഞര്‍, നര്‍ത്തകര്‍, യോദ്ധാക്കള്‍, സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ലൈംഗിക രംഗങ്ങള്‍ എന്നിവയുടെ ചിത്രീ കരണങ്ങള്‍ ആത്മീയവും ഭൗമികവുമായ ജീവിതത്തിന്റെ ഉജ്ജ്വലമായ മിശ്രിതമാണ്.
ശ്രീകോവിലിന്റെ ഗോപുരം (ഗര്‍ബഗൃഹം) ഇപ്പോള്‍ കാണാനില്ല, പക്ഷേ ഗംഭീരമായ ഘടനയുള്ള സദസ്സ് ഹാള്‍ (ജഗ്മോഹന) ഇപ്പോഴും വിസ്മയം ജനിപ്പിക്കുന്നു. നവഗ്രഹ സ്ലാബ് അതിന്റെ വാസ്തുവിദ്യാ വൈഭവം വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. ഒന്‍പത് ഗ്രഹങ്ങളാണ് ഈ കല്ലില്‍ കൊത്തിയെടുത്തിട്ടുള്ളത്. കൊണാര്‍ക്ക് സൂര്യക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഏറ്റവും കൗതുകം അതിന്റെ കാന്തികല്ലിന്റെ ഐതിഹ്യമാണ്.
ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കൊടുമുടിയില്‍ ഒരു കൂറ്റന്‍ കാന്തികചരല്‍ക്കല്ല് ഉണ്ടെന്നും അത് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഘടനയെ ഒരുമിച്ച് നിര്‍ത്താന്‍ കഴിയുന്ന തരം ശക്തമായ ഒരു കാന്തികശക്തി സൃഷ്ടിക്കുന്നതായും വിശ്വസിക്കപ്പെട്ടു. ഈ കാന്തികക്ഷേത്രം കപ്പലുകളുടെ വടക്കുനോക്കിയന്ത്രങ്ങളെ തടസ്സപ്പെടുത്തിയിരുന്നതായും അത് കപ്പലുകളെ പ്രശ്നങ്ങളിലേക്ക് നയിച്ചിരുന്നതായും വിശ്വസിക്കപ്പെട്ടു.
ഇത് പരിഹരിക്കാന്‍, പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിലെ പോര്‍ച്ചുഗീസ് നാവികര്‍ ഈ ക്ഷേത്രത്തി ന്റെ പ്രധാന ഘടനയെ നിര്‍ത്തിയിരുന്ന ഈ കല്ല് തകര്‍ത്തതായും പറയപ്പെടുന്നു. ഈ കഥയ്ക്ക് കൃത്യമായ തെളിവുകളൊന്നുമില്ല. സമാനരീതിയില്‍ ധര്‍മ്മപാദ എന്ന 12 വയസ്സുകാരനും അദ്ദേഹത്തിന്റെ പിതാവ് ബിഷു മഹാറാണ എന്ന മുഖ്യ വാസ്തുശില്പിയുമായും ബന്ധപ്പെട്ട് മറ്റൊരു കഥ കൂടിയുണ്ട്.
13-ആം നൂറ്റാണ്ടില്‍ നരസിംഹദേവ ഒന്നാമന്‍ രാജാവ് കൊണാര്‍ക്ക് സൂര്യക്ഷേത്രം പണികഴിപ്പിച്ചപ്പോള്‍ ചുമതല നല്‍കിയത് പ്രധാന വാസ്തുശില്പിയായ ബിസു മഹാറാണ യ്ക്കാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള 1,200 കരകൗശല വിദഗ്ധര്‍ 12 വര്‍ഷ ത്തോളം അധ്വാനിച്ചു. ഗംഭീരമായ ഘടന ഏതാണ്ട് പൂര്‍ണതയിലേക്ക് രൂപപ്പെടുത്തി. എന്നിരുന്നാലും, ക്ഷേത്രം പൂര്‍ത്തിയാകാറായപ്പോള്‍, അഗ്രഭാഗത്തുള്ള ഒരു കൂറ്റന്‍ കല്ല് ഭദ്രമായി ശരിയാക്കുക അസാധ്യമാണെന്ന് തെളിഞ്ഞു. അക്ഷമനായ രാജാവ്, കര്‍ശന മായ സമയപരിധിക്കുള്ളില്‍ ക്ഷേത്രം പൂര്‍ത്തിയാക്കിയില്ലെങ്കില്‍ കരകൗശല തൊഴിലാളികളെ കൊല്ലുമെന്ന് ഭീഷണിപ്പെടുത്തി.
ഈ നിര്‍ണായക ഘട്ടത്തിലാണ് കുട്ടിയായ ധര്മ്മപാദന് നിര്‍മ്മാണ സ്ഥലത്ത് എത്തി യത്. പിതാവിനെ മുമ്പ് കണ്ടിട്ടില്ലെങ്കിലും, ധര്മ്മപാദന് തന്റെ കുടുംബ പാരമ്പര്യ ത്തില്‍ നിന്ന് അസാധാരണമായ വാസ്തുവിദ്യാ അറിവും ക്ഷേത്ര നിര്‍മ്മാണ മികവും പാരമ്പര്യമായി കിട്ടിയിരുന്നു. പ്രശ്‌നം മനസ്സിലാക്കിയ യുവാവ് ക്ഷേത്രത്തി ന്റെ ഘടന പരിശോധിച്ച് അവസാനത്തെ കല്ല് ഭദ്രമായി സ്ഥാപിക്കാന്‍ ഒരു പരിഹാരം കണ്ടുപിടിച്ച തായി പറയപ്പെടുന്നു.
ക്ഷേത്രം പൂര്‍ത്തിയായി. എന്നിരുന്നാലും കേവലം ഒരു ബാലന്‍ തങ്ങള്‍ക്ക് കഴിയാത്ത പ്രശ്‌നം പരിഹരിച്ചുവെന്ന് രാജാവ് മനസ്സിലാക്കു മെന്ന് കരകൗശല വിദഗ്ധര്‍ ഭയപ്പെട്ടു. ഇത് അവരുടെ പ്രശസ്തിക്ക് കളങ്കമുണ്ടാക്കുക മാത്രമല്ല കൂടുതല്‍ ശിക്ഷയിലേക്ക് നയിക്കുകയും ചെയ്തു. ഇത് തടയാന്‍ ധര്മ്മപാദന് പരമമായ യാഗം നടത്തി. തൊഴിലാളി കളെ സംരക്ഷിക്കുന്നതിനും അവരുടെ ബഹുമാനം സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുമായി അദ്ദേഹം സ്വയം ചന്ദ്രഭാഗ നദിയില്‍ ചാടി.
നൂറ്റാണ്ടുകളായി, കൊണാര്‍ക്ക് സൂര്യക്ഷേത്രം അധിനിവേശങ്ങളിലും പ്രകൃതിശക്തി കളിലും കേടുപാടുകള്‍ സംഭവിച്ചു. ഇന്ന്, ആര്‍ക്കിയോളജിക്കല്‍ സര്‍വേ ഓഫ് ഇന്ത്യ (എഎസ്‌ഐ) ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സംരക്ഷണത്തിന് മേല്‍നോട്ടം വഹിക്കുന്നു. കൊണാര്‍ ക്ക് ഒഡീഷയുടെ സാംസ്‌കാരിക സ്വത്വത്തില്‍ ഇത് ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. എല്ലാ വര്‍ഷവും, കൊണാര്‍ക്ക് ഡാന്‍സ് ഫെസ്റ്റിവല്‍ ഈ ചരിത്ര സ്ഥലത്തിന്റെ പശ്ചാത്തല ത്തില്‍ ക്ലാസിക്കല്‍ നൃത്ത രൂപങ്ങള്‍ക്ക് ജീവന്‍ നല്‍കുന്നു.
