വത്തിക്കാനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ചരിത്രഭാഗം കൂടിയായ ആറാം നൂറ്റാണ്ടിലെ പ്രശസ്തമായ ‘പാസെറ്റോ ഡി ബോര്‍ഗോ’ നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ക്ക് ശേഷം ആദ്യമായി പൊതുജനങ്ങള്‍ക്കായി തുറന്നു. വത്തിക്കാനെയും റോമിലെ കാസ്റ്റല്‍ സാന്റ് ആഞ്ചലോയെയും ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ചരിത്രപരമായ രഹസ്യപാത മാര്‍പ്പാപ്പമാരുടെ രക്ഷപ്പെടല്‍ മാര്‍ഗമായിരുന്നു. തിങ്കളാഴ്ചയാണ് പൊതുജനങ്ങള്‍ക്കായി വീണ്ടും തുറന്നത്.
ഇറ്റാലിയന്‍ തലസ്ഥാനത്ത് എത്തുന്ന സന്ദര്‍ശകര്‍ക്ക് ഉറപ്പുള്ള നടപ്പാതകളിലൂടെ നടക്കാന്‍ മാത്രമേ അനുവാദമുണ്ടായിരുന്നു, അത് 1527-ല്‍ റോമിന്റെ സാക്ക് സമയത്ത് പ്രസിദ്ധമായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. പോപ്പ് ക്ലെമന്റ് ഏഴാമന്‍ ഇടനാഴിയിലൂടെ സാമ്രാജ്യത്വ സേനയെ ഒഴിവാക്കി സമീപത്തുള്ള, കനത്ത കോട്ടയുള്ള കാസ്റ്റല്‍ സാന്റ് ആഞ്ചലോയില്‍ അഭയം തേടി.
ഈ പാതയില്‍ റോമിന്റെ അതിമനോഹരമായ കാഴ്ചകള്‍ കാണിക്കുന്ന ഒരു ഓപ്പണ്‍ എയര്‍ ഔട്ട്‌ഡോര്‍ നടപ്പാതയും ഒരു താഴ്ന്ന നിലയുമുണ്ട്. കൂടാതെ യുദ്ധത്തിന്റെയും അപകടത്തിന്റെയും സമയങ്ങളില്‍ രഹസ്യ രക്ഷപ്പെടല്‍ ഇടനാഴിയായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. വത്തിക്കാന്‍ കുന്നിന്റെ പ്രാന്തപ്രദേശങ്ങളില്‍ നിന്ന് ഹാഡ്രിയന്റെ ശവകുടീരം വരെ നീളുന്ന ഒരു പ്രതിരോധ ഘടനയുടെ ഭാഗമായിരുന്നു ഈ സൈറ്റ് യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍. 547-ല്‍ ടോട്ടില എന്ന ബാര്‍ബേറിയന്‍ സ്ഥാപിച്ച സൈനിക ക്യാമ്പ് സംരക്ഷിക്കുന്നതിനാണ് ഇത് ഉദ്ദേശിച്ചത്. സമ്പന്നമായ ചരിത്രവും പ്രവര്‍ത്തനവും കൊണ്ട് സൈറ്റിന്റെ സന്ദര്‍ശകരെ ആകര്‍ഷിക്കുന്ന പ്രത്യേക ഗൈഡഡ് ടൂറുകളുടെ ഒരു പുതിയ പ്രോഗ്രാം ഐക്കണിക് പാസെറ്റോ വീണ്ടും തുറക്കുമെന്ന് കാസ്റ്റല്‍ സാന്റ് ആഞ്ചലോ ഡയറക്ടര്‍ ലൂക്കാ മെര്‍ക്കുറി പറയുന്നു.
വത്തിക്കാനില്‍ നിന്നും പാത എത്തി നില്‍ക്കുന്ന റോമിന്റെ രണ്ടായിരം വര്‍ഷത്തെ ചരിത്രം കാണിക്കുന്ന ഒരു സ്മാരകമാണ് കാസ്റ്റല്‍ സാന്റ് ആഞ്ചലോ. കല്ലുകൊണ്ടു നിര്‍മ്മിച്ച ഈ കൊട്ടാരത്തിന് ഓരോ കൗതുകകരവും നിഗൂഢവുമായ കഥകള്‍ പറയുന്നു. എഡി 590-ല്‍ പ്ലേഗിന്റെ അന്ത്യം പ്രഖ്യാപിക്കാന്‍ അതിന്റെ ഉച്ചകോടിയില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട പ്രധാന ദൂതന്‍ മൈക്കിളിന്റെ ഇതിഹാസത്തെ അതിന്റെ പേര് ഉണര്‍ത്തുന്നു. ഹാഡ്രിയന്‍ ചക്രവര്‍ത്തിയുടെയും കുടുംബത്തിന്റെയും ശവകുടീരമെന്ന നിലയിലാണ് എ.ഡി 123-ല്‍ ഈ കോട്ട നിര്‍മ്മിച്ചത്. നൂറ്റാണ്ടുകളായി, ഒരു ശവസംസ്‌കാര സ്മാരകം മുതല്‍ സായുധ കോട്ട വരെ, മാര്‍പ്പാപ്പയുടെ ശത്രുക്കള്‍ക്കുള്ള ജയില്‍ മുതല്‍ നവോത്ഥാന വസതി വരെ, ബാരക്കുകള്‍ മുതല്‍ ഒരു മ്യൂസിയം വരെ, ശാശ്വത നഗരത്തിന്റെ ചരിത്രം വായിച്ചെടുക്കാനാകും.
