അര്‍മേനിയയിലെ ആധുനിക നഗരമായ അര്‍താഷാറ്റിന് സമീപമുള്ള പുരാതന നഗരമായ അര്‍താക്സാറ്റയില്‍ പുരാവസ്തു ഗവേഷകര്‍ എ.ഡി നാലാം നൂറ്റാണ്ടിലേതെന്ന് കരുതപ്പെടുന്ന പള്ളിയുടെ അവശിഷ്ടം കണ്ടെത്തിയതായി റിപ്പോര്‍ട്ട്. രാജ്യത്തെ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന ക്രിസ്ത്യന്‍ പള്ളിയെന്ന് കരുതപ്പെടുന്നതിന്റെ അവശിഷ്ടങ്ങളാണ് കണ്ടെത്തിയത്.
അര്‍മേനിയയിലെ ആദ്യകാല ക്രിസ്ത്യാനിറ്റിയെക്കുറിച്ചുള്ള പുതിയ ഉള്‍ക്കാഴ്ചകള്‍ വെളിപ്പെടുത്തുന്നതാണ് കണ്ടെത്തല്‍. നാഷണല്‍ അക്കാദമി ഓഫ് സയന്‍സസ് ഓഫ് അര്‍മേനിയയിലെയും മണ്‍സ്റ്റര്‍ സര്‍വകലാശാലയിലെയും വിദഗ്ധരുടെ ഒരു സംഘം 2018 മുതല്‍ ഈ സ്ഥലത്ത് ഖനനം നടത്തുകയാണ്. മണ്‍സ്റ്റര്‍ സര്‍വകലാശാലയിലെ പ്രൊഫസര്‍ അക്കിം ലിച്ചെന്‍ബെര്‍ഗര്‍ ഇതിനെ ‘സെന്‍സേഷണല്‍ കണ്ടെത്തല്‍’ എന്ന് വിളിച്ചു.
ക്രോസ് ആകൃതിയിലുള്ള വിപുലീകരണങ്ങളോടുകൂടിയ സവിശേഷമായ അഷ്ടഭുജാകൃതിയിലുള്ള രൂപകല്‍പ്പനയാണ് പള്ളിയുടെ സവിശേഷത. ലോകത്തിന്റെ മറ്റ് ഭാഗങ്ങളില്‍ കണ്ടെത്തിയ ആദ്യകാല ക്രിസ്ത്യന്‍ സ്മാരക സ്ഥലങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെടുന്നതാണെന്നാണ് അര്‍മേനിയയില്‍ കണ്ടെത്തിയ പുതിയ പള്ളിയെന്ന വിലയിരുത്തലുകള്‍ ഉണ്ട്. അര്‍മേനിയയുടെ ക്രിസ്ത്യന്‍ പൈതൃകത്തിന്റെ അറിയപ്പെടുന്ന പ്രതീകമായ ഖോര്‍ വിരാപ് മൊണാസ്ട്രിക്ക് സമീപമാണ് പുതുതായി കണ്ടെത്തിയ പള്ളി.
ഏകദേശം 30 മീറ്റര്‍ വീതിയുള്ള കെട്ടിടത്തിന് ലളിതമായ മോര്‍ട്ടാര്‍ തറയും ടെറാക്കോട്ട ടൈലുകളും ഉണ്ടായിരുന്നു. മെഡിറ്ററേനിയനില്‍ നിന്ന് കൊണ്ടുവന്ന വസ്തുക്കളാല്‍ പള്ളി സമൃദ്ധമായി അലങ്കരിച്ചതായി സൈറ്റില്‍ നിന്ന് കണ്ടെത്തിയ മാര്‍ബിളിന്റെ ശകലങ്ങള്‍ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഘടനയ്ക്കുള്ളിലെ ഒരു തടി പ്ലാറ്റ്ഫോമിന്റെ അവശിഷ്ടങ്ങള്‍ റേഡിയോകാര്‍ബണ്‍-നാലാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ മധ്യത്തില്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയവയാണ്.
ഈ കണ്ടുപിടിത്തം ആദ്യകാല ക്രിസ്ത്യന്‍ ചരിത്രത്തില്‍ അര്‍മേനിയയുടെ പ്രധാന പങ്ക് വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. AD 301ല്‍ ഔദ്യോഗികമായി ക്രിസ്തുമതം സ്വീകരിച്ച ഈ രാജ്യം ലോകത്തിലെ ആദ്യത്തെ ക്രിസ്ത്യന്‍ രാജ്യമായിട്ടാണ് അറിയപ്പെടുന്നത്. അര്‍മേനിയന്‍ രാജാവായ ടിറിഡേറ്റ്‌സ് മൂന്നാമന്‍ 301 എഡിയില്‍ അര്‍ടാക്‌സാറ്റയില്‍ വച്ച് മതം മാറിയത് മുതല്‍ രാജ്യം ഔദ്യോഗികമായി ക്രിസ്തുമതമായെന്നാണ് ചരിത്രം.
ജര്‍മ്മന്‍ റിസര്‍ച്ച് ഫൗണ്ടേഷനും (ഡിഎഫ്ജി) നാഷണല്‍ അക്കാദമി ഓഫ് സയന്‍സസ് ഓഫ് അര്‍മേനിയയും ചേര്‍ന്നാണ് ഖനനത്തിന് ധനസഹായം നല്‍കുന്നത്. ഈ പുരാതന പള്ളിയുടെ സാധ്യമായ സമര്‍പ്പണം ഉള്‍പ്പെടെയുള്ള കൂടുതല്‍ വിശദാംശങ്ങള്‍ കണ്ടെത്തുന്നതിനായി ടീം അവരുടെ പ്രവര്‍ത്തനം തുടരാന്‍ പദ്ധതിയിടുന്നു. ഈ കണ്ടെത്തല്‍ അര്‍മേനിയയില്‍ ക്രിസ്തുമതം എങ്ങനെ വ്യാപിച്ചുവെന്ന് മനസ്സിലാക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു പ്രധാന ചുവടുവയ്പ്പാണ്, കൂടാതെ അക്കാലത്തെ വാസ്തുവിദ്യയിലേക്ക് ആഴത്തിലുള്ള രൂപം നല്‍കുന്നു.
